ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Τουρκία: Το τέλος των στρατηγών;

Του δρα Άριστου Αριστοτέλους

Η παραίτηση του Αρχηγού του Επιτελείου των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΤΕΔ) και των Αρχηγών των Τριών Κλάδων λίγο πριν τη συνεδρία του Ανώτατου Στρατιωτικού Συμβουλίου σηματοδοτούν καμπή στη συνεχιζόμενη πάλη ισχύος μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας για τον έλεγχο του κράτους, υπέρ των πολιτικών. Αποτελεί όμως η εξέλιξη αυτή την αρχή του τέλους της ηγεμονίας των στρατηγών; Ποιες οι επιδράσεις της στις διεθνείς σχέσεις της χώρας και στο Κυπριακό;

Το πανίσχυρο τουρκικό στρατιωτικό κατεστημένο κάτω από το βάρος των μεταρρυθμίσεων για εναρμόνιση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο και αποδυναμωμένο από την υπόθεση Ergenekon - της συνωμοσίας για στρατιωτική ανατροπή της κυβέρνησης - βρισκόταν το τελευταίο διάστημα σε συνεχή άμυνα. Τώρα φαίνεται και να υποχωρεί. Η ισλαμική κυβέρνηση ενισχυμένη από τις πρόσφατες εκλογές και την κατάσταση της οικονομίας, παίρνει για πρώτη φορά το πάνω χέρι στο παραδοσιακά ελεγχόμενο από τους στρατηγούς Ανώτερο Στρατιωτικό Συμβούλιο – υπεύθυνο για σειρά πραξικοπημάτων στην χώρα. Προχωρεί επιβάλλοντας αφυπηρετήσεις και προαγωγές της έγκρισης της και απλώνει τα πλοκάμια του ελέγχου της στο στράτευμα.

Η αξίωσή της από την προηγούμενη ηγεσία να αποπέμψει από τις τάξεις των ΤΕΔ στελέχη που ενεπλάκησαν στην Ergenekon, οδήγησε στις παραιτήσεις των τεσσάρων Αρχηγών. Παραιτήθηκαν γιατί, από τη μια, δεν ήθελαν να ενδώσουν στους πολιτικούς, και από την άλλη, για να μην καταστούν συνυπεύθυνοι στη θυματοποίηση συναδέλφων. Η αντικατάσταση τους με άλλους στρατιωτικούς της εμπιστοσύνης του Ερντογάν ήταν φυσιολογική.

Αντίθετα με το τι προσδοκούσαν οι παραιτηθέντες, δεν υπήρξε ούτε κρίση, ούτε έντονες αντιδράσεις εντός των Ενόπλων Δυνάμεων και στο πολιτικό στερέωμα, ώστε να ανατραπούν τα σχέδια των κυβερνώντων, όπως θα συνέβαινε σε άλλες εποχές. Αυτό ίσως να σημαίνει ότι άρχισε να γίνεται κουλτούρα και στην Τουρκία η αποδοχή υποταγής των στρατιωτικών στην εκλεγμένη πολιτική ηγεσία, στο πρότυπο των δυτικών κοινωνιών.

Βέβαια είναι πρόωρο να εξαχθεί το οριστικό συμπέρασμα ότι η εξέλιξη αυτή, αν και πολύ σημαντική, σημαίνει το τέλος της κυριαρχίας των στρατιωτικών. Η επιρροή τους είναι βαθειά ριζωμένη σε όλες τις βαθμίδες των ΤΕΔ και γενικότερα στην τουρκική κοινωνία. Ούτε και μπορεί, τουλάχιστο επί του παρόντος, η κυβέρνηση να συγκρουστεί μαζί τους και να τους παραμερίσει από το να έχουν βαρύνουσα άποψη – ίσως και πρώτο λόγο - όπως και πριν στα θέματα ασφάλειας της χώρας.

Στο διεθνές πολιτικό περιβάλλον η Τουρκία ούτως ή άλλως διαδραματίζει ρόλο περιφερειακής δύναμης –κάτι που της επιβάλλει το δημογραφικό, οικονομικό και στρατιωτικό εκτόπισμα και η ισχύς της, καθώς και η γεωγραφία και οι εξελίξεις στον περίγυρο της. Πρόκειται για δεδομένα που ωθούν την Τουρκία στην κατεύθυνση μιας πιο ανεξάρτητης από την Ουάσιγκτον και την Ευρώπη εξωτερικής πολιτικής, πιο φιλόδοξης και διεκδικητικής, που εκ των πραγμάτων θα συνεχίσει να αναπτύσσεται ανεξάρτητα από την τύχη των στρατιωτικών.

Το ίδιο ισχύει σε μεγάλο βαθμό και στο Κυπριακό. Παρά το ό,τι θα έβλεπε κανείς θετικά τον εξευρωπαϊσμό της Τουρκίας και στην προκειμένη περίπτωση τη σημαντική αλλαγή στο συσχετισμό δυνάμεων υπέρ των πολιτικών, ωστόσο οι αντιλήψεις των κυβερνώντων δεν διαφέρουν από εκείνες των στρατηγών για τη σημασία της Κύπρου για την ασφάλεια της χώρας, αν και στο Κυπριακό η κυβέρνηση Ερντογάν θέλει να παρουσιάζεται κάπως πιο ευέλικτη διεθνώς. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι ανεξάρτητα από τις διαμορφούμενες σχέσεις στρατιωτικών και πολιτικών, με την ανάπτυξη της χώρας ως ισχυρής περιφερειακής δύναμης και τα τεράστια οικονομικά προβλήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της αδυναμίας της να κατοχυρώσει την ασφάλεια των μελών της, το διαπραγματευτικό τοπίο στο Κυπριακό θα ευνοεί ολοένα και περισσότερο το τουρκικό στοιχείο.

Τέλος, ενόσω υπάρχει σταθερότητα στην Τουρκία και η κυβέρνηση Ερντογάν παραμένει ισχυρή, ο συσχετισμός δυνάμεων στην πάλη ισχύος με τους στρατιωτικούς θα την ευνοεί. Είναι δύσκολο όμως να προβλέψει κανείς πώς το θέμα των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων θα εξελιχθεί ή αν το Κουρδικό πρόβλημα θα οδηγήσει σε νέα μεγάλης κλίμακας σύγκρουση και αιματοχυσία και αν κάποια κρίση στην περιοχή, που επηρεάζει την ασφάλεια της χώρας, τελικά θα επαναφέρουν στο προσκήνιο τους στρατηγούς.
1/08/2011